Nguồn gốc của môn bóng bầu dục được cho là bắt nguồn từ một tranh cãi trong trận đấu bóng đá học đường Anh tại Trường Rugby vào năm 1823 khi mà William Webb Ellis nhặt quả bóng lên bằng tay và cứ thế cầm quả bóng bên mình.[6] Mặc dù bằng chứng về câu chuyện này chưa được đưa ra, tuy nhiên nó vẫn trở thành một huyền thoại bất tử tại ngôi trường này vì người ta đã cho gắn một bảng lưu niệm vào năm 1895.[7][8] Và mặc dù người ta vẫn còn nghi ngờ về câu chuyện này, tuy vậy chiếc cúp của môn bóng bầu dục lại chính thức được đặt theo tên của Webb Ellis. Môn bóng bầu dục (tiếng Anh: rugby football) ngày nay bắt nguồn từ hình thức của trò chơi diễn ra tại Trường Rugby, mà sau đó các cựu học sinh của trường giới thiệu hình thức này vào các trường đại học.

Cựu học sinh Trường Rugby, Albert Pell, người sau này học tại Cambridge, được coi là người thành lập đội "bóng bầu dục" đầu tiên.[9] Trong thời kỳ đầu, mỗi trường lại có luật lệ chơi khác nhau nên các học sinh trường Rugby và Eton cố gắng đưa luật lệ của họ tới với các trường đại học.[10]

Một sự kiện quan trọng của môn bóng bầu dục thời kỳ đầu là sự ra đời của Bộ luật Bóng bầu dục viết tay đầu tiên tại Trường Rugby vào năm 1845,[11][12] và được tiếp nối bằng 'bộ luật Cambridge' vào năm 1848.[13] Các dấu mốc quan trọng khác bao gồm sự kiện câu lạc bộ Blackheath rời FA vào năm 1863[14][15] và Rugby Football Union được thành lập năm 1871.[14] Bóng bầu dục liên hiệp thực tế chính là môn "bóng bầu dục" gốc; tuy nhiên sự phân ly diễn ra tại Anh vào năm 1895 chứng kiến sự ra đời của một môn bóng bầu dục khác được gọi là "Bóng bầu dục liên minh" (rugby league), và do đó môn bóng bầu dục cũ mang tên mới là "bóng bầu dục liên hiệp" (rugby union) để phân biệt với môn kia.[16] Dù tên đầy đủ của môn là "Bóng bầu dục liên hiệp", người ta thường chỉ gọi nó một cách ngắn gọn là "bóng bầu dục".[17]

Các trận đấu quốc tế đầu tiên

Trận đấu bóng bầu dục đầu tiên diễn ra vào ngày 27 tháng 3 năm 1871 giữa Scotland và Anh. Scotland thắng với tỉ số 1-0.[14][18] Tính tới năm 1881 cả Ireland và Wales đều có đội tuyển, và vào năm 1883 người ta tổ chức giải đấu quốc tế đầu tiên mang tên Giải Vô địch Sáu Quốc gia. Năm 1883 cũng là năm đầu tiên có một giải bóng bầu dục bảy người (rugby sevens) được tổ chức mang tên Melrose Sevens,[19] giải đấu mà ngày nay vẫn còn được tổ chức.

Hai chuyến du đấu nước ngoài cùng diễn ra vào năm 1888: một đội tuyển tập hợp của các cầu thủ thuộc quần đảo Anh (British Isles) cập bến Úc và New Zealand, mở đường cho các chuyến du đấu sau này của British and Irish Lions;[20] và New Zealand Natives vượt đại dương để thi đấu trước sự chứng kiến của khán giả Anh Quốc.[21]

Trong giai đoạn đầu của bóng bầu dục liên hiệp khi mà những chuyến bay thương mại chưa ra đời, các đội tuyển khác châu lục hầu như không thi đấu với nhau bao giờ. Cả hai giải du đấu đều diễn ra năm 1888 khi đội Quần đảo Anh du đấu tại New Zealand và Úc,[22] và sau đó theo chiều ngược lại, New Zealand cập bến châu Âu.[23] Những giải đấu lớn nhất thời kỳ này cũng là những chuyến đi của các đội thuộc Nam bán cầu như Úc, New Zealand và Nam Phi tới các nước Bắc bán cầu, và các chuyến đi đáp lễ của một đội tuyển Liên quân Anh Quốc và Ireland.[24] Các tour du đấu có thể kéo dài hàng tháng trời vì việc đi lại tốn nhiều thời gian cũng như số trận đấu; đội tuyển New Zealand năm 1888 bắt đầu chuyến du đấu của họ từ Hawkes Bay vào tháng 6 và kết thúc vào tháng 8 năm 1889, hoàn tất 107 trận đấu.[25] Các đội đi du đấu quốc tế thường chơi các trận cọ xát với các đội nước khác, bất kể đó là đội tuyển quốc gia, câu lạc bộ hay chỉ là một đội cấp hạt hay cấp tỉnh/bang.[22][26]

Từ năm 1905 tới năm 1908, cả ba đại diện bóng bầu dục lớn của Nam bán cầu lần lượt đưa đội hình du đấu tới bán cầu Bắc: New Zealand năm 1905, Nam Phi vào năm 1906 và Úc năm 1908. Cả ba đội này đều mang tới lối chơi, thể lực và chiến thuật mới mẻ,[27] và tỏ ra thành công hơn rất nhiều so với những gì giới chuyên môn dự đoán.[28]

Đội tuyển du đấu vào năm 1905 của New Zealand trình diễn màn nhảy haka trước mỗi trận đấu của họ. Chứng kiến điều này, người điều hành Liên đoàn Bóng bầu dục liên hiệp Wales là Tom Williams đề nghị cầu thủ Teddy Morgan của đội Wales chỉ đạo khán giả nhà hát quốc ca Wales, Hen Wlad Fy Nhadau, để đáp lễ. Sau khi Morgan bắt đầu cất tiếng hát, đám đông cổ động viên liền hòa nhịp theo. Đó là lần đầu tiên một bài quốc ca được cất lên trước khi một sự kiện thể thao bắt đầu.[29][nb 2] Vào năm 1905 Pháp và Anh gặp nhau trong trận đấu quốc tế chính thức đầu tiên.[27]

Bóng bầu dục liên hiệp là môn thể thao chính thức của Thế vận hội tại bốn kỳ đại hội trong thế kỷ 20. Không có bất kỳ cuộc đấu bóng bầu dục liên hiệp hay các trận đấu giữa các câu lạc bộ ở cấp độ quốc tế nào được tổ chức trong chiến tranh thế giới thứ nhất, mà thay vào đó là họ thi đấu trong các đội tuyển quân đội, ví dụ như đội tuyển Lục quân New Zealand.[31] Trong chiến tranh thế giới thứ hai chỉ có một vài trận đấu quốc tế của Ý, Đức và Rumani,[32][33][34] trong khi Cambridge và Oxford vẫn tiếp tục tổ chức trận đấu University Match.[35]

Giải đấu bóng bầu dục bảy người quốc tế đầu tiên diễn ra vào năm 1973 tại Murrayfield, một trong những sân vận động lớn nhất Scotland, nhằm kỷ niệm 100 năm tồn tại của Scottish Rugby Union.[36]

Cúp thế giới và chuyên nghiệp hóa

Năm 1987 là năm đầu tiên Giải Vô địch Bóng bầu dục Thế giới (Rugby World Cup) được tổ chức với chủ nhà là Úc và New Zealand, và đội tuyển đầu tiên vô địch là New Zealand. Giải Vô địch Bóng bầu dục bảy người Thế giới (World Rugby Sevens Series) đầu tiên được tổ chức ở Murrayfield năm 1993. Bóng bầu dục bảy người được tổ chức tại Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung lần đầu năm 1998 và là môn thể thao Olympic từ năm 2016.[37]

Bóng bầu dục liên hiệp vẫn còn là môn thể thao nghiệp dư trước khi IRB chính thức "mở cửa" cho môn thể thao này vào năm 1995 khi dỡ bỏ hạn chế về việc trả lương cho cầu thủ.[38][39] Tuy vậy trước năm 1995 người ta chứng kiến nhiều cáo buộc về "shamateurism" (việc trả lương cao cho các vận động viên nghiệp dư),[40] một trong số đó buộc giới chức Anh vào cuộc điều tra.[41][42] Sau khi chuyên nghiệp hóa, các giải đấu quốc tế dành cho câu lạc bộ lần lượt ra đời, trong đó có Heineken Cup và Super Rugby.[43][44]

Giải Vô địch Ba Quốc gia (Tri Nations Series) bao gồm Úc, New Zealand và Nam Phi, được tổ chức thường niên từ năm 1996.[44] Vào năm 2012, giải có thêm sự góp mặt của Argentina, đội tuyển có thành tích ấn tượng tại các trận đấu quốc tế. Sau khi có thêm một đội nữa, giải đổi tên thành Giải Vô địch Bóng bầu dục (Rugby Championship).[45]